مخالفت ما با آن برنامه به خاطر اين بود كه مى دانستيم اين صنايع نوپاى داخلى خودمان آسيب مى بيند كه البته عواقب سياسى آن را نيز ديديم. به هر حال آن برنامه اجرا شد. بعد از پنج سال كه از اجراى آن برنامه گذشت كارشناسان بانك جهانى كه براى رسيدگى به وضع برنامه اجرا شده به ايران آمدند نظرشان اين بود كه ايرانى ها در اجراى سياست هاى بانك جهانى و صندوق بين المللى پول، با سرعتى بيش از آنچه آنها مى خواستند عمل كرده اند.

تجربه نشان داده كشورهايى مانند ايران كه قدرت چانه زنى داشته اند بهتر و بيشتر توانسته اند امتياز بگيرند. مثلاً كشور غنا، در اوايل دهه ۸۰ ميلادى دچار ورشكستگى شد. بدهى هايش آنقدر زياد بود كه كشور كاملاً به حالت تعطيل درآمد. اينجا بانك جهانى و صندوق بين المللى پول با سرمايه گذارى آمدند اختيار اقتصاد آن كشور را به دست گرفتند. در آن موقع يك دولت كودتايى كه محبوبيت مردمى زيادى داشت سركار بود. وزير دارايى اين دولت تا آنجا كه توانسته بود از اين صندوق امتياز گرفت و حالا پس از چند سال علاوه بر اينكه تمام بدهى ها را صاف كرده اند در حال حركت در جاده ترقى هستند. دولتمردان كشورها نقش و سهم زيادى دارند مى شود تند رفت، مى شود كند رفت. كند رفتن به اين معنا كه ما اقتصاد خودمان را به گونه اى ترقى بدهيم كه توانايى رقابت داشته باشيم و وقتى به اين حد از توانايى رسيديم، آرام آرام مرزهاى تجارت خارجى مان را برداريم. آن موقع فايده هم دارد چون با برداشتن مرزها، صنايع ايران ناگزير است منطبق با كيفيت بين المللى باشد.

• نوع مواجهه با جهانى كردن چگونه بايد باشد؟

جهانى كردن را به دليل ناگزيرى و به دليل پرهيز از انزواطلبى مى پذيريم و نيز مى دانيم كه كشورهاى با قدرت و شركت هاى فرامليتى براى حل مسائل خودشان جهان را به آن سمت و سو مى برند. اما نحوه پذيرش بايد تدريجى باشد تا اقتصاد توليدى هماهنگ با نظام بين الملل حركت كند. ما تا آنجا كه مى توانيم بايد ضوابط اين روند را به عقب بيندازيم تا صنايع خودمان ر شد كمى و كيفى خود را به دست بياورند و به تدريج وارد بازار شوند. وارد نشدن به اين روند نتيجه اش انزوا است و انزوا ما را نابود مى كند. آمريكا اگر چه به ما حمله نظامى نكرده اما ما را محاصره اقتصادى كرده است. كالاهاى ما چيزى از كالاهاى كره اى و تايوانى كم ندارد اما كشورهاى خليج فارس با ترفند و بازى و به دليل فشار آمريكا از ما خريد نمى كنند. در آسياى ميانه و تركيه هم وضع به همين منوال است.

• در مانيفستى كه اخيراً منتشر كرده ايد راه برون رفت از بن بست تاريخى ملت ايران را دستيابى به «احساس ملى» يا «وحدت ملى» عنوان كرده ايد. تاكيد بر مولفه مليت در كنار اين فرآيند، يك نوع تضاد نيست؟

تضاد هست. اما هر تضادى به معناى غلبه طرف مقابل نيست. در هر تضادى مقابله، مبارزه و مقاومت صددرصد نتيجه تضاد را عوض مى كند.

• در اين حوزه چگونه ممكن است؟

مثال مى زنم. دولتمردان ما با دولتمردان هند فرق زيادى دارند. دولتمردان هندى يك عشق وطنى دارند به اين معنا وقتى براى خريد كالايى با كشورهاى ديگر مذاكره مى كنند بنا بر همين عشق وطنى اسير طمع و حرص نمى شوند. خب نماينده دولت ما يا كشور ما هم اگر «هويت ملى» داشته باشد در برابر سيل امتيازاتى كه به او پيشنهاد مى شود، گرفتار نمى شود و بيش از خودش، منافع ملى كشورش را مى بيند. اما اگر هويت ملى يا عرق ملى نداشته باشد يا سرشان كلاه مى رود يا بر سرشان كلاه مى گذارند. تا پنج سال پيش مصرف ارزى كشور هند با آن جميعت ۱۷ ميليارد دلار بوده اما ايران ما با جمعيتى در حدود يك بيستم هند مصرف ارزى اش بيش از ۱۸ ميليارد دلار بوده است.

اتباع هند كه در كشورهاى ديگر زندگى مى كنند در هر كجاى دنيا كه مشغول به كار شوند بنابر يك اخلاق و تعهد وجدانى، بين دو سوم تا نصف درآمدشان را به صورت ارز به داخل كشورشان مى فرستند و همين مسئله در كنار صادرات نيروى انسانى به يكى از منابع درآمدزاى هند تبديل شده است. مردم هند خودشان كالاى خارجى نمى خرند. دولت نيامده مقررات وضع كند كه WTO هم به آنها فشار بياورد كه مقررات ما را زير پا گذاشته ايد، خود مردم هند دلباخته كالاى خارجى نيستند. دولتمردان هندى به منافع ملى وابسته اند، نه منافع حزب و گروهشان. بنابراين مى شود به بازار جهانى رفت اما يك بار شما «با هويت» و «هويت ملى» مى رويد كه نتيجه اش را گفتيم اما يك بار شما «با هويت باخته» مى رويد كه صددرصد به ضرر ماست. در اين صورت ما آرام آرام فرو مى ريزيم و تلف مى شويم. اگر ما «احساس ملى» داشته باشيم و خود ملت هم احساس ملى داشته باشند؛ بيمى از جهانى شدن نداريم البته استقبال هم نمى كنيم چون امرى است كه دارد بر ما تحميل مى شود.

• اين هويت ملى با چه معيارى سنجيده مى شود؟

متاسفانه در بين ملت ما مرسوم است هر كالايى كه مارك خارجى داشته باشد بيشتر طرفدار دارد! نه تنها كالاهاى مادى بلكه حتى كالاهاى فرهنگى. يك شعر كه ترجمه شاعر خارجى است بيشتر به آن توجه مى شود. البته نوعاً كيفيت آثار و كالاى آنها بهتر است. قبول كنيم كه خيلى دچار انحطاط شده ايم. وقتى كه ايرانى براى ايران تزى مى دهد و در كنار اين تز يك خارجى هم تزى ارائه مى كند به خارجى توجه مى كنند.
 
من آنچه از رفتار آقايان و خانم ها مى بينيم مويد يك فرنگى زدگى است. پاى بندى به منافع ملى، برترى دادن آنچه محصول ايران است احساس ملى يا هويت ملى است. سابقاً «ايلياد هومر» بيش از حماسه فردوسى نزد شاعران و گويندگان ما معروف بود اما با فشارهايى كه به جامعه وارد شد، نهضتى به راه افتاده كه در حال برگشتن به اسطوره هاى ملى است. حالا جهان نسبت به ما حس غارت دارد و اين از كاستى نگاه ملى نزد مقامات است. ما اولين بار نيست كه به پا مى خيزيم چه دوران مشروطيت، چه در دوران نهضت ملى و عمر اين حركت ها بيش از يك بهار نبوده است چون ما احساس ملى نداريم.

• چگونه مى توان شهروند جهانى بود اما ملى عمل كرد؟

ما نياز نداريم كه شهروند جهانى باشيم. بايد گفت: چگونه مى توان شهروند ملى و ايرانى باشيم اما ضوابط جهانى را رعايت كنيم؟! اين كارى منطقى است. بايد با دنيا شفاف برخورد كنيم به شرطى كه بين خودمان شفافيت را تجربه كنيم. متاسفانه گروه هاى ما شفاف نيستند دعوا بر سر تصاحب قدرت است، مقصود ديگرى دارند اما در ظاهر چيز ديگرى را نشان مى دهند اين جزء اخلاق سياسى ما از زمان قاجاريه تاكنون بوده است. جواهر لعل نهرو در بخشى از كتاب معروفش «زندگانى من» مى گويد: برخى گروه هاى هندى طرفدار پروپاقرص انگليسى شدن بودند.

بدون هيچ واهمه اى نظرشان را بيان مى كردند اما در ايران هستند كسانى كه دقيقاً همين نظر را دارند اما با صراحت بيان نمى كنند و اين مسئله هميشه موجب سرگردانى و تحير مردم شده است. ما قدرت و پتانسيل بزرگ شدن را داريم. به شرطى كه منطق، احساس، هويت و عرق ملى داشته باشيم. جوانى كه ملت و دولت ايران هزينه زيادى براى او خرج كرده وقتى به مرحله ثمردهى و به بار نشستن مى رسد مهاجرت مى كند. آسايش چند ساله خودش را بر ترقى و پيشرفت هميشگى كشور ترجيح مى دهد. اين احساس ملى نيست.

منبع: روزنامه ی" شرق "
شماره های ۱۶ و ۱۷ ارديبهشت ۸۳